A world that needs ceaseless reconstruction* | Gisèle Vienne
DE CONSTRUCTIE VAN ONZE INTIMITEIT, DE THEATRALITEIT VAN DE SOCIALE NORM
Theater begint met wat we zo sterk verinnerlijkt hebben. We kunnen het als zodanig beoefenen, bewust, of zonder er rekening mee te houden, of zonder er ooit echt bewust van te zijn. Dat is het sociale en normatieve theater, deze tot zijn essentie herleide en ingeburgerde culturele creatie, namelijk die van onze identiteit.
Dit sociale theater in vraag stellen laat ons toe om het systeem in vraag te stellen waarin we ons voortbewegen en dat zelfs in ons eigen wezen tot ontplooiing komt. Het laat ons toe om fundamenteel na te denken over identiteit en zo ook over de culturele representatie ervan.
Deze representatie, die we sociale performativiteit kunnen noemen, omvat gender, sociale klasse en raciale identiteit. Mijn relatie tot het ensceneren van de lichamen, verschijningen, stemmen en bewegingen, de kwaliteit van hun belichaming of bevrijding van hun lichaam, hun aanwezigheid en afwezigheid, stelt me in staat om te dialogeren met de culturele constructies die ons zelfs in onze diepste intimiteit vormgeven. Als het normatieve ideaal probeert de sociale mechanismen van de verinnerlijking van identiteiten onzichtbaar te maken door ze een natuurlijk aanzien te geven, kunnen wij ernaar streven dat de theatrale handeling, door haar eigenlijke theatraliteit, deze kunstgreep kan onthullen.
Het is vooral de bedoeling om deze beweging aan te wakkeren, uitgelokt door het bewustzijn en de mogelijke daad van het luisteren naar zichzelf, wat leidt tot een beweeglijke en ongedefinieerde identiteit die volgens mij veel dichter bij onze werkelijkheid staat. Het helpt om te begrijpen welke rol we spelen, dat we aangemaand en zelfs verplicht worden om een rol te spelen, met als doel de noodzaak te ontdekken om die rol te deconstrueren, om beter de beweging te bereiken die onze identiteit opbouwt.
DE CONSTRUCTIE VAN ONZE INTERPRETATIE VAN DE WERELD, DE GECONSTRUEERDE WERKELIJKHEID DIE WE VOOR DE WERKELIJKHEID NEMEN
Kunst, met inbegrip van het theater, moet de plaats zijn waar we de tekens, hun articulaties, alles wat onze waarneming uitmaakt, ontleden en waar we de geconstrueerde werkelijkheid kunnen bevragen en door elkaar schudden, die pseudo-realiteit die een product is van de gedeelde creatie van de representatie van de werkelijkheid en die van de sociale norm tot de eigenlijke constructie van onze waarneming reikt.
Deze ontleding en deconstructie moet de uitvinding van nieuwe hypothesen en mogelijke interpretaties van de wereld toelaten en moet onze relatie tot de bewegende wereld voortdurend in vraag stellen. De gedeelde creatie van de voorstelling van de werkelijkheid kan gezien worden als de creatie van een gedeelde taal die ons toelaat om de wereld te lezen en te begrijpen, en die als een gemeenschappelijk leesrooster fungeert. Deze taal is een manier om de wereld te schetsen en te organiseren, te midden van een oneindig aantal andere mogelijkheden. Het zijn ook manieren om over de wereld te vertellen. Het bedenken van nieuwe artistieke vormen betekent nieuwe talen bedenken die ons in staat stellen om de wereld anders te lezen en er anders over te vertellen, door hun vorm op zich. Het gaat erom dat we ons door middel van deze culturele taal bewust worden van de constructie van onze perceptie en van onze gedeelde perceptie. Filosofie, sociologie, psychologie geven een impuls aan dit bewustzijn op cognitief niveau; kunst en theater moeten er zich, door het bedenken van vormen, evenzeer op toeleggen vanuit hun beleving. Ik probeer dit te doen door verschillende lagen van interpretatie naast elkaar te leggen, ook al kunnen die zelfs met elkaar op gespannen voet staan of in tegenspraak zijn. Ik probeer dit te doen door verschillende vormtalen naast elkaar te plaatsen. Door het uitlokken van een bevraging omtrent de tekens die in de enscenering en tijdens de ontwikkeling ervan centraal staan. Door ervaringen te doorlopen waarin het lichaam de rede in vraag stelt, door te experimenteren en tekortkomingen in onze interpretatie van de wereld uit te lokken, want, zoals Bernard Rimé analyseert in zijn tekst Emotions at the Service of Cultural Construction: “Emoties zijn toestanden die tekortkomingen in de anticipatiesystemen van het subject signaleren, of met andere woorden, in aspecten van de modellen van het subject over de werking van de wereld.”
Het gaat er ook om het lichaam en de emoties hun zeg te laten doen, om na te denken over de ontwikkeling van onze intelligentie door rekening te houden met de intelligentie van het lichaam en met zijn subversieve relatie met gezags- en dominantiespelletjes die voortvloeien uit de sociale norm en structuur, waaraan het kan lijden. Het gaat erom meer inzicht te krijgen in de autoritaire relatie die kan bestaan tussen het rationele en het fysieke cognitieve systeem. Door deze autoritaire relatie te ontmijnen, kunnen we via dit soort dialogen met het lichaam en de emoties onze kennis ontwikkelen.
We zijn acteurs, geconstrueerde identiteiten die zich voortbewegen in een pseudo-realiteit. Het theater moet daarom dit onthutsende verhaal binnen het verhaal toelaten in de ontlede en heruitgevonden reflectie die het naar ons terugstuurt. In de hoop het geschrevene en ingeburgerde te kunnen deconstrueren, de voortdurende heruitvinding van zichzelf en de wereld in beweging mogelijk te maken en tegelijkertijd de onvermijdelijke doordringbaarheid ervan te erkennen. Creatie brengt deconstructie met zich mee, zelfs vernietiging, het observeren van ruïnes, het genieten van chaos, het bedenken en bouwen van nieuwe structuren en hun nieuwe vernietiging.
Gisèle Vienne is een Frans-Oostenrijkse kunstenaar, choreograaf en regisseur. Na haar diploma filosofie studeerde ze aan de poppenspelschool École Supérieure Nationale des Arts de la Marionnette. Ze choreografeerde en regisseerde voorstellingen die doorheen Europa en de rest van de wereld toeren, en stelt ook regelmatig haar foto's en installaties tentoon.
*Alain Robbe-Grillet, “Un monde à reconstruire sans cesse,” in ‘Préface à une vie d’écrivain’