"Niemand heeft de mogelijkheid om ook maar iets te zeggen, want er is geen woord dat deze ervaring kan overbrengen of uitdrukken, noch is er een intelligentie of gedachte die haar kan vatten, omdat ze alles overtreft. Zoals bij God, die door niets kan worden verklaard. God kan echt door niets worden verklaard!" Zo sprak de heilige Angela van Foligno tot broeder Arnold in haar Levensboek.

En verder: "De goddelijke Schrift is zo subliem dat er geen enkele wijze man ter wereld is die, ook al is hij begiftigd met de intelligentie en de geest om het te begrijpen, het zo grondig kan begrijpen dat het hem niet overweldigt en hij toch nog enkele woorden kan uitbrengen. Maar over die onuitbare goddelijke handelingen die in de ziel plaatsvinden als God zich manifesteert, kan absoluut niets gezegd of zelfs maar gestameld worden."

We zullen dan maar iets stamelen, maar noch waarom, noch waarvoor, want dat zou afbreuk doen aan de ervaring, het onbeschrijflijke, het onuitbare van kunst. Er bestaat niet zoiets als waarom of waarvoor theater. Veeleer, en in lijn met de heilige Augustinus, ontvouwt het zich als elke spirituele ervaring in een ‘je ne sais quoi’

Toch heeft, net als de liefde, elke artistieke expressie waarde vanwege haar nutteloosheid. Een groot nutteloos lijden, dat is kunst, dat is ware liefde. Beroemd is de episode waarin de heilige Augustinus ons vertelt over de diefstal van enkele peren voor het plezier van het stelen. "En we stalen grote ladingen, niet om ze weg te schenken, maar om ze aan de varkens te voederen, al aten we er zelf ook wel een paar. We voelden ons verrukt om datgene te doen wat ons verheugde net omdat het ons verboden was."

Absurde, doelloze diefstallen brengen ons dichter bij God. Elke nutteloze daad, zoals de kunst, zoals de liefde, brengt ons dichter bij God. Het lijden waar de liefde ons naartoe leidt, is absoluut nutteloos en daarin ligt haar noodzaak en schoonheid. Alleen doelgerichtheid, berekening en bezinning houden ons weg van transcendentie. We moeten God voor ons winnen, zelfs ten koste van ketterij, zelfs ten koste van de liefde, zelfs ten koste van diefstal. Waanzin is ons beste verleidingswapen. Het verbod leidt ons recht naar een andere kwaliteit van esthetische suprematie: de overtreding.

Als het taboe en de wet met al hun kracht worden toegepast op seks en op de dood, vindt de kunst haar vrijheid alleen in de schending van de wet van het leven, en dus van de wet van de staat. Zolang het theater het niveau van de representatie ‘in het leven plaatst’ en het taboe en de verbodsbepalingen op de fysieke aspecten van de representatie en de perceptie ervan versterkt (wat aanleiding kan geven tot censuur en schandaal, meer dan bij elke andere artistieke expressie, de schilderkunst, de fotografie, de filmkunst...), ontdekt de zin of onzin van de theatrale expressie alleen haar plaats in het radicale, in het geweld dat verband houdt met geboorte, seks en dood, in die schending van de wet, aangezien de wet van de poëzie niet de wet van de staat is.

Hier leg ik de link naar mijn zoektocht in het duister. In navolging van de leer van Florensky stel ik een middeleeuwse visie voor. Niets interesseert me in de wereld van de verschijnselen, in de wereld van het verklaarbare. Ik wijs de illustratie van de buitenwereld af ten gunste van de binnenwereld, van wat niet kan weergegeven worden. Met de renaissance en het optisch perspectief kwam de kunstmatigheid, de weergave tot stand. Wat mij daarentegen interesseert, is het omgekeerde perspectief, het perspectief van God, het middeleeuwse concept, de minachting voor de nabootsing van de natuur ten gunste van het bovennatuurlijke. Alles in de kunst staat ten dienste van wat niet kan worden weergegeven. De weergave vernietigt de wereld, de ware gelijkenis is de gelijkenis van het niet-bestaande, het is iets anders dan wat we met onze ogen kunnen zien. Kortom, wat mij interesseert is de wereld van het onzichtbare. En daarom betekent creëren bovenal het liefhebben van het falen.

Tot slot zullen we niet ophouden om te vechten voor schoonheid. Het streven naar schoonheid is de marteling van de ziel.

22 april 2020

Angélica Liddell is een Spaanse regisseur, schrijver en performancekunstenaar. Ze staat bekend om haar onconventionele en visueel verbluffende werken over persoonlijk, sociaal en politiek geweld. Samen met haar gezelschap Atra Bilis produceerde en toerde ze internationaal. Ze werd onder meer bekroond met de Spaanse Nationale Toneelschrijfprijs (2012) en de Zilveren Leeuw op de Biënnale van Venetië (2013).