003

Theater als spiritueel pad | Hector Aristizábal

Theater is de rode draad doorheen mijn leven. Toen ik psychologie studeerde aan de universiteit, besteedde ik hele nachten aan de collectieve creatie van toneelstukken die sociale kwesties aankaartten. Als acteurs besloten we de revolutie in Colombia vanop het podium te steunen.

Als psychologiestudent begon ik improvisatie te gebruiken om mezelf te verdiepen in de thema's die me na aan het hart lagen. In kroop in de schoenen van personages als Zicotico en doolde als een psychotische zwerver door de straten van Medellín, daalde af in de riolen van mijn stad, werd wakker met schooiers en prostituees in parken en op smerige stoepen, en verzamelde in mijn lichaam en ziel de sociale en emotionele wereld van wat velen beschouwden als menselijk afval.

Velen van hen waren personages die ik creëerde in mijn verlangen om de menselijke ziel te doorgronden in haar aanhoudende strijd met de sociale condities van groeiende ongelijkheid en geweld. De openbare ruimte was overgenomen door de oorlog tussen verschillende guerrilla's, paramilitaire groepen, de politie en het leger in dienst van de macht en de nieuwe cocaïnemaffia met zijn legers van jonge mannen die bereid waren om tegen elke prijs te doden en te sterven. Het leven verloor zijn heilige waarde en de chaos nam het over. We maakten theater om de ziel in leven te houden, ook al kwamen maar weinig mensen naar onze stukken kijken.

In 1982 werd ik gearresteerd en gefolterd door het leger. Ik werd ervan beschuldigd een guerrillastrijder te zijn. Ik overleefde en verzette me nog enkele jaren, totdat de moord op verschillende vrienden me dwong om het land te verlaten. De speling van het lot leidde mij naar de Verenigde Staten, het imperialistische land dat het grootste deel van onze problemen veroorzaakte. Zonder geld, zonder dat ik iemand kende, kon ik dankzij het theater op scholen gaan werken en intussen Engels leren. Ik werd verliefd, kreeg twee prachtige kinderen, keerde terug naar de universiteit, maakte theater op scholen, daarna in gevangenissen, en met het collectief TAYE'R en ondersteund door beurzen regisseerde en creëerde ik talrijke participatieve theatervoorstellingen.

In 1990 ontmoette ik op een conferentie over Pedagogy and Theatre of the Oppressed in Omaha (Nebraska) Augusto Boal en mijn leven veranderde ingrijpend. Als psycholoog begon ik onmiddellijk zijn Rainbow of Desire te gebruiken, dat mij, in combinatie met psychodrama, een krachtige methodologie bood om van het intrapsychische en intersubjectieve naar het sociale over te stappen. Ik regisseerde veel forumtheater met bendeleden, met mensen die besmet waren met hiv of aan aids leden, met overlevenden van folteringen, met immigranten en gevangenen.

Ondertussen werd mijn broer Juan Fernando in 1998 in Colombia door paramilitaire groeperingen ontvoerd, vreselijk gefolterd en vermoord. Pijn, woede, hulpeloosheid en haat namen mijn geest over. In zekere zin ervoer ik symptomen van een posttraumatische stressstoornis, ik leek geen uitweg te vinden. De pijn en de moord op mijn broer en het opnieuw openrijten van de wonden uit mijn jeugd, brachten me ertoe om samen met een groep vrienden een monoloog te maken, Nightwind. Daarin vertelde ik hoe ik in 1982 gefolterd werd door het Colombiaanse leger en sprak ik over de ontvoering, foltering en moord op mijn broer door paramilitaire groeperingen. Ik werd gefolterd toen ik 22 jaar oud was en 22 jaar later kon ik die ervaring vatten in een toneelstuk. Het was mijn rituele manier om van mijn leven de auteur te worden, en niet het slachtoffer of de overlevende. Opnieuw connecteerde theater letterlijk met mijn leven, op een volstrekt organische manier, door de meest traumatische aspecten van wat ik meemaakte te integreren en te herdefiniëren.

Ik werd uitgenodigd op universiteiten, op symposia over foltering, door sociale organisaties. Uiteindelijk begon ik met ImaginAction, het gezelschap dat ik in 2000 oprichtte, trainingen te geven in het hanteren van de technieken van het Theater van de Onderdrukten bij pedagogisch en therapeutisch werk en in het activisme. Ik ontwikkelde trainingen voor psychosociale teams in oorlogsgebieden en post-conflictzones en in gebieden waar zich natuurrampen of extreem geweld voordoen.

Het Theater van de Onderdrukten werd aangevuld met playbacktheater en vooral met mijn ontmoeting in Noord-Ierland met Teya Sepinuck, de bedenkster van het Getuigentheater (Theatre of Witness). Zo had ik in de afgelopen 20 jaar het voorrecht om te leren van gemeenschappen in meer dan 50 landen. Het is echter het werk in oorlogsgebieden en post-conflictgebieden dat mijn persoonlijk parcours het sterkst heeft getekend. Werken met oud-strijders in Noord-Ierland, Guatemala, Zuid-Afrika, El Salvador, Nepal, Baskenland, Palestina, Israël en andere landen bereidde mij – zonder dat ik er erg in had – voor om terug te kunnen keren naar mijn vaderland en mijn eigen schaduw weer onder ogen te kunnen zien.

Toen de vredesgesprekken tussen de guerrilla's van het FARC en de regering van Santos definitief vorm leken te krijgen, besloot ik om terug te keren en me volledig te wijden aan het vredesproces en de medicijnen aan te bieden die mij hadden geholpen om te genezen.

In 2016 keerde ik terug naar Colombia en met een prachtige groep creëerden we het project Reconectando om het uitdagende werk van de Waarheidscommissie te begeleiden. Dit project nodigt twintig mensen uit, zowel voormalige strijders van alle groepen als hun slachtoffers, sociale leiders en andere mensen die geïnteresseerd zijn in deelname aan een intensief vijfdaags proces, letterlijk in de schoot van Moeder Aarde. In die ruimtes combineren we diepe ecologie, sociaal theater en genezingsrituelen met als doel ons, als mensen die de oorlog overleefd hebben en zich inzetten voor de vrede, opnieuw met elkaar te verbinden door de waarheid te onthullen en de voorwaarden te creëren om samen te leven en een herhaling van het conflict te voorkomen.

Vandaag is theater de manier om ons te verbinden met ons ecologische wezen, met wat we altijd al geweest zijn, dochters en zonen van de aarde, natuurlijke wezens met het vermogen om te symboliseren, biologische wezens met het vermogen om theater te maken. Hoewel ik van de natuur hield, zat ik jarenlang gevangen in antropocentrische paradigma's die mij van onze essentie scheidden.

Elke mens komt ter wereld om geschenken uit te delen, om zijn eigen medicijn te schenken dat uniek is en niet herhaalbaar in de manier waarop het in ieder van ons tot uitdrukking komt. Het is een medicijn dat de wereld nodig heeft. Theater is een van de medicijnen die in mijn ziel huizen en heeft mij in staat gesteld om mijn geschenk aan de wereld te overhandigen en zo deel te nemen aan de constante creatie van leven. Theater is mijn spiritueel pad geweest.

Hector Aristizábal is geboren en getogen in Medellín (Colombia) tijdens de burgeroorlog. Hij is actief over de hele wereld in post-conflictgebieden en oorlogszones, waar hij mensen helpt om de transformatieve kracht van theater aan te boren. Aristizábal werd gelauwerd met de prestigieuze Otto René Castillo Award for Political Theatre.