110

uit Opening Nederlands Theater Festival 2020

Waarom theater voor jullie? | Lester Arias

In mijn land zeggen we:
‘Als de jas je past, gebruik hem dan goed. Past hij niet, laat hem dan aan anderen.’
Dus ga ik het heel algemeen houden en wat parels rondstrooien.
Pak de parels op die van jou zijn…

Een productiehuis schat mijn werk niet naar waarde, beslist selectief te stoppen met het beantwoorden van een aantal van mijn mails. Enkele maanden later krijg ik een mail van datzelfde productiehuis. Ze schrijven dat hun toekomst in gevaar is en samen met hen de toekomst van de jonge en nieuwe makers in het veld, dat ze mijn handtekening nodig hebben voor een document waar ze zelfs niet de tijd voor namen om het voor mij te vertalen. Een toekomst die ik onderteken en waarin ik geen echte stem heb. Wie kan er zeggen wat de toekomst van de kunst is tenzij ikzelf, wie meer dan ik dat ik onmiskenbaar theater ben, dat ik dat bloed proefde en mijn klauwen zette in dat vlees?

Ik ben de definitie zelf van de avant-garde, van de verheven kunst,
en wat jou daarvan het bewijs levert, is dat het jou ontbreekt aan de tools om neer te halen wat mij
en mijn werk in jou teweegbrengen.
Je wil ‘vechten’ tegen het verdwijnen van het experimentele theater.
Maar toch ben je bang van het onbekende, je houdt vast aan jouw opleiding, aan jouw overgeërfde blik. Je blijft jezelf indoctrineren, en ons, met betrekking tot hoe we naar theater moeten kijken, je dwingt de nieuwkomers door het oog van jouw naald te kruipen, zichzelf te beteugelen.
Experiment is de sleutel voor de ontwikkeling van het theater als het maar Nederlands of Vlaams genoeg is, als het maar blank genoeg is. Wanneer dit experiment zwart is, of bruin, of indigenous, maar bovenal uit een minder beschaafd land komt (waarvan je heel blij bent dat je er niet woont, of waarvoor je medelijden voelt), wordt dit experiment
barok,
naïef,
onaf,
ongepolijst,
extreem,
ontoegankelijk,
minder goed geuit,
emotioneel,
exotisch.

Dit zijn geen labels voor mijn werk.
Dit zijn labels voor jouw eigen onvermogen om het onbekende onder ogen te zien,
voor jouw tekortschieten om bevriend te worden met wat er ook maar vreemd aanvoelt of vreemd uitziet voor jouw geest. Dit zijn labels die ik vaak hoorde in de jaren waarin ik in Nederland aan mijn werk sleutelde en een oeuvre ten tonele voerde dat met succes buitenlandse prijzen wegkaapt en meer toert over de hele wereld dan in de plaats waar het ontstond.
Hoe dan ook, een gekleurde queer latino komt altijd goed uit voor het kleurenpalet waar je fondsen voor krijgt, voor jouw twee dekolonisatiefestivals per jaar, voor de bladzijde ‘basisinfrastructuur 2021-2024’. Onze stukken gaan in première in jouw huizen, maar ze gaan niet op tournee want jouw publiek heeft er geen klik mee of begrijpt ze niet, toch? (of is het omdat de programmatoren ze niet begrijpen?)
Nee, de waarheid is dat je de tools mist om dit oeuvre te verkopen. Omdat het verder reikt dan de taal die je leerde en de opleiding die je genoot, en je staat niet open om meer te vernemen over iets dat zich beweegt buiten jouw limieten, jouw krijtlijnen, jouw grenzen, jouw péages, jouw aduanas, jouw controleposten en migratiebeleid.
Hoe dan ook, wie is jouw publiek?

Ik zie de kleur en de privileges van jouw publiek. Op straat, in de periferie van de buitenwijken, maar evenzeer in de propvolle concertzalen zie ik de mensen die nooit naar jullie theaters zullen komen. Ik zie wie jullie publiek is: de kunstscene, de hipsters die tweedehandskledij kopen en bij het optreden niet echt malen om hun stijl, jullie collega’s, kunststudenten, de mensen die in jullie theaters willen spelen. Laten we daarop toosten, met een goed glas wijn in onze fraaie foyer (of als tegenbeeld: met een sigaret en een pint buiten in de kou). In mijn laatste voorstelling waren er een paar Nederlandse dames, 60-plussers, die naar opera kwamen kijken en uiteindelijk met mij reggae dansten op het podium, en ze vroegen me om hen te laten zien hoe ze een Instagram-account konden maken, zodat ze me konden volgen en steunen.
Na de voorstelling ontmoette ik een programmator die me vertelde dat mijn werk onaf is. Programmatoren zijn lang geleden gestopt met het luisteren naar de zaal, naar datzelfde publiek, naar de vibratie tussen publiek en artiesten (wat de kwintessens van het theater is). Mijn werk/ons werk is niet ontoegankelijk. Je bent gewoon vastgeroest en o zo bang om ontslagen te worden door je eigen gemeenschap, of door iemand met een hogere institutionele rang.

Ik zal je wat vertellen. Mijn vader had vorig jaar kanker en een Nederlandse vrouw, een volslagen onbekende die me in 2018 in het festival Motel Mozaiq had zien optreden en mij op Facebook volgde, leende me 4000 euro omdat de Kickstarter van mijn vader niet werkte en hij stervende was. Ze deed iets voor mij wat niemand in dit wereldje (waartoe ik leek te behoren) deed. Ik koester geen wrok. Ik ben veeleer hier om je aan te bieden de kracht aan te boren die ik zie (van het creëren van kapitaal en privé-investeringen), die wij zien, en dat is de echte toekomst van de performancekunst: mensen die samenkomen en elkaar steunen voorbij alle verschillen, die privileges delen om een betere wereld te maken.

Ik heb meer volgers op Instagram dan om het even welk ander productiehuis dat mij heeft geproduceerd. Ik ben er zelf in geslaagd om zelfs zonder producent tot in Canada, IJsland, Spanje, Zwitserland en Moskou te geraken. Wat doe ik dan hier? Het lijkt erop dat ik dit zonder jullie zou kunnen doen.
Wel, nee. Ik heb jullie nodig, want ik heb een missie in dit land. Hier moet ik toeren en moet mijn werk meer dan ooit getoond worden. Omdat ik weet dat mijn stem, dat mijn aanwezigheid meer dan ooit nodig is. Jullie hebben het allemaal over extreemrechts, over neoliberale bewegingen, maar jullie zijn het ook die de poortwachters worden voor alles wat niet strookt met jullie opvattingen over theater.

Jullie zijn de onbewuste weerspiegeling van waar jullie zo bang van zijn. Een ‘niche’-weerspiegeling.
Schaam jullie.

Kunnen jullie doorgaan met wat jullie doen zonder ons? Ik denk het niet.
De tijden veranderen, de druk wordt groter en groter, ik zie jullie vol angst, bevreesd. Er lijken minder trappen te zijn op de piramide, enkel nog de top en de bodem. En, oh! mijn teerbeminden, ik zie jullie weinig gracieus naar beneden rollen tot aan de bodem waar wij ons altijd al bevonden, wij migranten, kunstenaars, kleurlingen – de anderen. In deze diepe en lage ruimte die jullie tot nog toe nog nooit aan den lijve ondervonden, in deze hachelijke en beklemmende ruimte, genereren we onze ideeën, creëren we met onze zoete dromen die bewaarheid worden theater dat jullie cureren en waar jullie mee feesten – de reden waarom jullie een loon krijgen.
Omdat onze macht niet wordt toegekend door iemand die een hogere rang bekleedt, door een instelling. Onze macht wordt toegekend door onszelf, door ons vuur, door onze geesten en goden. We zullen nooit leeg zijn. We hoeven niets uit te besteden om een betekenis of doel in ons leven te vinden.
Welkom in onze kelder. Het is tijd dat jullie de angst voelen die wij zo goed kennen, om te voelen hoe jullie toekomst aan een zijden draadje hangt.
Welkom in ons huis: de plek waar theater, het experiment waar jullie voor lijken te pleiten,
echt begint.

Nu denken jullie dat ik gemeen ben, dat ik populistisch ben. Jullie zeggen bij jezelf: ‘Oh, zoveel boosheid en ironie, zo gewelddadig’. Ik word jullie vijand en daarom hebben jullie nu meer redenen om mijn werk niet te programmeren in jullie speelplekken, want ik ben erg gevaarlijk... Jullie voelen je bedreigd. Omdat jullie wilden dat ik politiek geëngageerd zou zijn, maar ingetoomd en goedgemanierd, omdat jullie wilden dat ik dapper zou zijn en de woorden zou uitspreken die jullie niet durfden te zeggen, om mijn waarheid te brengen en vervolgens gewoon te zeggen dat ik het mis heb, dat het niet echt is. Omdat er uiteindelijk altijd wel iemand moet zijn die het vuur aansteekt, een hoofd dat moet afgehakt worden, en jullie weten hoe je contexten moet creëren om ervoor te zorgen dat het niet dat van jullie is.
Maar ik ben hier niet gekomen om jullie het gevoel te geven dat jullie het juiste werk doen.
Ik kwam hier om jullie grootste angst tot nu toe te zijn, om jullie uit te dagen om het licht in mij te zien, om het te eren, en om de deuren van jullie huis te openen zodat ik kan binnenstappen en schitteren, we brengen die menigte die ontbreekt, we verdienen wat ‘money honey’ (want we hebben er de skills voor), en we maken samen theater.

Mijn toekomst binnen jullie circuit, binnen de niche waartoe jullie behoren, ligt duidelijk in jullie handen. En ik bied jullie die toekomst vandaag op een gouden schaaltje aan. Het risico is de moeite waard, want ik maak immers geen theater voor jullie, maar voor de wereld die zich in de marge van net deze context bevindt waar ik vandaag uitgenodigd ben om te spreken. Ik hoop dat mijn dappere poging jullie veeleer kan inspireren en ook voor mij de vraag kan beantwoorden ‘waarom theater?’.
Maar als ik zie hoe jullie de dingen doen, hoe jullie alleen in gesprek gaan als jullie privileges en financiering in het gedrang zijn, als ik jullie enkel ‘een verandering te willen doorvoeren’ zie spelen in die context, hoe jullie deze avonden creëren (kortstondige politieke performance om het gevoel te krijgen dat jullie je werk doen), en meteen daarna hervallen in jullie gewoontes en verouderde praktijk (van het maken van een theater dat geen gesprek wil voeren met de lijdende wereld, met die wereld die jullie niet ervaren), vraag ik me af:

Waarom theater voor jullie? Waarom theater voor jullie? Waarom theater voor jullie? Waarom theater voor jullie? Waarom theater voor jullie? Waarom theater voor jullie? Waarom theater voor jullie? Waarom theater voor jullie? Waarom theater voor jullie? Waarom theater voor jullie?

Lester Arias (Ariah Lester) is een innemende, charismatische performer die internationaal snel furore maakt. Zang, dans, film, vertelling, mode, beeldende kunst en muziek smelten samen tot een sensueel en emotioneel geladen universum. Lester Arias zet zijn werk momenteel voort bij Productiehuis Rotterdam en Operadagen Rotterdam met ondersteuning van De Nieuwe Makersubsidie FPK.